Ο πληθωρισμός, ως οικονομικό φαινόμενο

Ο πληθωρισμός, ως οικονομικό φαινόμενο, αναφέρεται στην αύξηση των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών σε μια οικονομία μέσα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Αυτό το φαινόμενο έχει σημαντικές συνέπειες τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τις επιχειρήσεις, αλλά και για την ευρύτερη οικονομία. Όταν μιλάμε για οικονομικά φαινόμενα που εστιάζουμε και ονομάζουμε πληθωρισμούς, αναφερόμαστε σε συγκεκριμένα υποσύνολα ή τύπους πληθωρισμού που μπορούν να εκδηλωθούν σε διάφορες οικονομικές συνθήκες. Ας δούμε μερικά από τα βασικά οικονομικά φαινόμενα που συνδέονται με τον πληθωρισμό:

οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να λειτουργούν με προβλέψιμο και διαφανή τρόπο, ώστε οι αγορές και οι επιχειρήσεις να μπορούν να σχεδιάζουν τις δραστηριότητές τους με μεγαλύτερη βεβαιότητα. Η αύξηση της προσφοράς χρήματος δεν πρέπει να είναι κάτι το αόριστο ή αναπάντεχο, αλλά να ακολουθεί ένα καθορισμένο και σαφές πρόγραμμα, το οποίο θα διασφαλίζει ότι η πολιτική παραμένει συνεπής και αξιόπιστη.

1. Ζήτηση-πληθωρισμός (Demand-Pull Inflation)

Αυτός ο τύπος πληθωρισμού συμβαίνει όταν η συνολική ζήτηση στην οικονομία υπερβαίνει την ικανότητα της παραγωγής. Όταν οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις αυξάνουν τις δαπάνες τους, η ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες αυξάνεται. Αν η προσφορά αυτών των αγαθών και υπηρεσιών δεν μπορεί να συμβαδίσει με τη ζήτηση, τότε οι τιμές αρχίζουν να αυξάνονται. Οι βασικοί παράγοντες που ενδέχεται να οδηγήσουν σε ζήτηση-πληθωρισμό περιλαμβάνουν:

Αύξηση της κρατικής δαπάνης για έργα υποδομών ή κοινωνικές παροχές.
Αύξηση των ιδιωτικών δαπανών λόγω υψηλότερου καταναλωτικού δανεισμού ή βελτιωμένων εισοδημάτων.
Αναμενόμενη οικονομική ευημερία που ενθαρρύνει τις δαπάνες και επενδύσεις.

2. Κόστος-πληθωρισμός (Cost-Push Inflation)

Ο κόστος-πληθωρισμός προκύπτει όταν το κόστος παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών αυξάνεται, και οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να αυξήσουν τις τιμές για να καλύψουν αυτά τα αυξανόμενα έξοδα. Αυτό μπορεί να συμβεί λόγω:

Αύξησης των τιμών των πρώτων υλών (π.χ. πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), οι οποίες αυξάνουν το κόστος παραγωγής.
Αυξήσεις στους μισθούς: Όταν οι εργαζόμενοι ζητούν υψηλότερους μισθούς για να καλύψουν το κόστος ζωής, οι επιχειρήσεις συχνά μετακυλίουν αυτά τα αυξημένα κόστη στους καταναλωτές μέσω υψηλότερων τιμών.
Περιορισμός της προσφοράς αγαθών λόγω προβλημάτων στην παραγωγή ή στη διανομή, όπως είναι οι φυσικές καταστροφές ή η πανδημία.

3. Δομικός πληθωρισμός (Structural Inflation)

Αυτός ο τύπος πληθωρισμού προκύπτει όταν υπάρχουν βαθιές και μόνιμες αλλαγές στην οικονομία που προκαλούν αυξήσεις στις τιμές. Συνήθως, ο δομικός πληθωρισμός σχετίζεται με:

Αλλαγές στην τεχνολογία και παραγωγικότητα: Όταν οι παραγωγικές διαδικασίες γίνονται πιο ακριβές λόγω καινοτομιών, ή όταν νέες τεχνολογίες καθιστούν την παραγωγή πιο περιορισμένη ή πιο ακριβή.
Αλλαγές στις αγορές εργασίας: Μεγαλύτερη έλλειψη εξειδικευμένων εργαζομένων μπορεί να προκαλέσει αύξηση των μισθών και, κατά συνέπεια, των τιμών.
Δημογραφικές αλλαγές: Όταν ο πληθυσμός αυξάνεται, οι ανάγκες για στέγαση, υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης αυξάνονται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές σε αυτούς τους τομείς.

4. Υπερπληθωρισμός (Hyperinflation)

Ο υπερπληθωρισμός είναι η ακραία μορφή πληθωρισμού και εκδηλώνεται όταν οι τιμές αυξάνονται με ταχύτατους ρυθμούς, συχνά καθημερινά ή εβδομαδιαία, και συνήθως προκαλεί οικονομική κατάρρευση. Συνήθως συμβαίνει σε περιόδους πολιτικής αβεβαιότητας ή οικονομικών κρίσεων. Παράγοντες που οδηγούν σε υπερπληθωρισμό περιλαμβάνουν:

Ακραία νομισματική επέκταση: Όταν οι κυβερνήσεις εκτυπώνουν χρήμα για να χρηματοδοτήσουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού τους, η αξία του νομίσματος μειώνεται δραματικά.
Πολιτική αστάθεια ή οικονομικές κρίσεις: Πολιτικές αναταραχές, όπως εμφύλιοι πόλεμοι ή επαναστάσεις, συχνά προκαλούν υπερπληθωρισμό, καθώς η εμπιστοσύνη στο νόμισμα καταρρέει.

Η υπερπληθωριστική περίοδος στην Γερμανία τη δεκαετία του 1920 και στη Ζιμπάμπουε το 2008 είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα υπερπληθωρισμού που οδήγησαν στην πλήρη κατάρρευση των οικονομιών αυτών.

5. Αναμενόμενος πληθωρισμός (Anticipated Inflation)

Αναφερόμαστε στον αναμενόμενο πληθωρισμό όταν οι οικονομικοί παράγοντες (καταναλωτές, επιχειρήσεις, κεντρικές τράπεζες) προβλέπουν ότι οι τιμές θα αυξηθούν στο μέλλον και προετοιμάζονται αναλόγως. Όταν ο πληθωρισμός είναι αναμενόμενος, οι άνθρωποι ενδέχεται να ζητούν αύξηση μισθών ή να αυξήσουν τις τιμές προϊόντων εκ των προτέρων, δημιουργώντας έτσι έναν αυτοεκπληρούμενο κύκλο πληθωριστικών πιέσεων.

6. Αθροιστικός πληθωρισμός (Creeping Inflation)

Ο αθροιστικός πληθωρισμός είναι μια ήπια μορφή πληθωρισμού που συμβαίνει όταν οι τιμές αυξάνονται αργά, με ποσοστά κάτω από 10% ετησίως. Παρά το γεγονός ότι δεν προκαλεί σοβαρές κρίσεις, μπορεί να επηρεάσει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών σε βάθος χρόνου.

1. Η Σχέση Χρήματος και Πληθωρισμού

Η πιο γνωστή συμβολή του Φρίντμαν στην κατανόηση του πληθωρισμού είναι η θεωρία του για τη σχέση μεταξύ της ποσότητας χρήματος και του πληθωρισμού. Ο Φρίντμαν υποστήριξε ότι:

“Ο πληθωρισμός είναι πάντα και παντού ένα νομισματικό φαινόμενο.”

Με αυτήν την κεντρική φράση, ο Φρίντμαν ανέφερε ότι το αίτιο του πληθωρισμού είναι η αύξηση της προσφοράς χρήματος στην οικονομία. Σύμφωνα με τον ίδιο, όταν η κεντρική τράπεζα αυξάνει την ποσότητα χρήματος χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη αύξηση στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, αυτό οδηγεί σε αύξηση των τιμών, δηλαδή πληθωρισμό.

Αυτή η άποψη βασίζεται στην Ποσοτική Θεωρία του Χρήματος (Quantity Theory of Money), η οποία εκφράζεται με τον τύπο:

$\cdot V = P \cdot T$

Όπου:

$M$ είναι η ποσότητα χρήματος στην οικονομία,
$V$ είναι η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος,
$P$ είναι το επίπεδο τιμών (γενικός δείκτης τιμών),
$T$ είναι ο όγκος των συναλλαγών ή το πραγματικό προϊόν της οικονομίας.

Ο Φρίντμαν πίστευε ότι η ταχύτητα του χρήματος $V$ και το πραγματικό προϊόν $T$ παραμένουν σχετικά σταθερά σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, επομένως, αν η κεντρική τράπεζα αυξήσει την ποσότητα χρήματος $M$ , αυτό θα οδηγήσει σε άνοδο των τιμών $P$ , δηλαδή σε πληθωρισμό.

2. Η Σχολή του Σικάγου και ο Πληθωρισμός

Η Σχολή του Σικάγου, στην οποία ανήκε ο Φρίντμαν, πίστευε ακράδαντα ότι οι αγορές είναι πιο αποτελεσματικές όταν αφήνονται να λειτουργούν ελεύθερα, χωρίς υπερβολικές κυβερνητικές παρεμβάσεις. Αυτή η φιλελεύθερη προσέγγιση επηρεάζει και τη θεωρία του Φρίντμαν για τον πληθωρισμό.

Ο Φρίντμαν δεν ήταν υπέρ της κρατικής παρέμβασης για την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Αντιθέτως, πίστευε ότι οι πολιτικές της νομισματικής προσφοράς έπρεπε να είναι σταθερές και προβλέψιμες. Αν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες επέτρεπαν την υπερβολική αύξηση της ποσότητας χρήματος για να «ενισχύσουν» την οικονομία, αυτό θα οδηγούσε σε πληθωρισμό και μακροπρόθεσμα σε οικονομικές αναταραχές.

Αντίθετα, η προσέγγιση που πρότεινε ο Φρίντμαν ήταν να υπάρχει σταθερή και αργή αύξηση της ποσότητας χρήματος στην οικονομία, η οποία θα συμβάδιζε με την αύξηση της παραγωγικότητας και της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας. Με αυτήν τη στρατηγική, θα μπορούσε να διατηρηθεί η σταθερότητα των τιμών χωρίς υπερβολικούς πληθωριστικούς κινδύνους.

3. Πολιτική του Χρήματος και Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας

Στην άποψη του Φρίντμαν, η κεντρική τράπεζα πρέπει να έχει αυστηρά καθορισμένο ρόλο στο χειρισμό της νομισματικής πολιτικής. Αντί για ανοιχτές πολιτικές νομισματικής χαλάρωσης ή αυξήσεις των επιτοκίων σε έκτακτες καταστάσεις, προτιμούσε μια στρατηγική νομισματικής αυστηρότητας:

Σταθερότητα στην ανάπτυξη της προσφοράς χρήματος: Η αύξηση της προσφοράς χρήματος θα πρέπει να είναι σταθερή και να μην υπερβαίνει την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της οικονομίας. Ο Φρίντμαν πρότεινε ότι η ποσότητα χρήματος στην οικονομία θα πρέπει να αυξάνεται ετησίως με έναν συγκεκριμένο και χαμηλό ρυθμό, όπως 3-5% το χρόνο.
Περιορισμός της κυβερνητικής παρέμβασης: Ο Φρίντμαν πίστευε ότι η κυβερνητική παρέμβαση για την τόνωση της οικονομίας μέσω του δανεισμού και των δημοσίων δαπανών ήταν αναποτελεσματική και δημιουργούσε πληθωριστικά φαινόμενα. Κατά την άποψή του, η ελεύθερη αγορά θα μπορούσε να διορθώσει μόνη της τις ανισορροπίες της οικονομίας, χωρίς τις εξωτερικές παρεμβάσεις του κράτους.

4. Ο Φρίντμαν και ο Πολιτικός Κύκλος του Πληθωρισμού

Ο Μίλτον Φρίντμαν παρατήρησε επίσης τον πολιτικό κύκλο του πληθωρισμού, δηλαδή πώς οι κυβερνήσεις, επιδιώκοντας να ενισχύσουν τη δημοτικότητά τους πριν από εκλογές, συχνά καταφεύγουν σε εκτυπώσεις χρήματος για να χρηματοδοτήσουν προγράμματα ευημερίας ή να μειώσουν τους φόρους. Όμως, αυτή η πρακτική οδηγεί σε πληθωρισμό, ενώ τις περισσότερες φορές οι κυβερνήσεις δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις μακροπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες, όπως την αύξηση του κόστους ζωής και την αποδυνάμωση του νομίσματος.

5. Ο Ρόλος της Ανάλογης Πολιτικής στον Πληθωρισμό

Ο Φρίντμαν επίσης επεσήμανε ότι, αν και η νομισματική πολιτική μπορεί να επηρεάσει βραχυπρόθεσμα τον πληθωρισμό, στην πραγματικότητα, ο πληθωρισμός είναι κυρίως μακροπρόθεσμο φαινόμενο. Ενίσχυσε την άποψη ότι μόνο μέσω μιας σταθερής νομισματικής πολιτικής που εστιάζει σε μακροπρόθεσμες και προβλέψιμες στρατηγικές μπορεί να ελεγχθεί ο πληθωρισμός.